About Me

My photo
Pueblo de San Jose del Monte, Metro Este Bulacan
Isang San Joseno sa isip, sa salita at sa gawa, na patuloy na naghahanap ng kasagutan sa nakaraan ng minamahal niyang bayan. Bukod sa pakikipaglaban para mabuhay, ipinaglalaban din ang kasaysayan, kultura at kalikasan ng San Jose del Monte (sa pamamagitan ng panulat). Nalibot na ang 59 na barangay ng San Jose. Bukod sa sariling bayan, interesado rin sa Bulacan bilang isang lalawigan. Narating na ang Marilaw, Meykawayan, Obando, Santa Maria, Norzagaray, Angat, Bulakan, Hagonoy, Paombong, Pandi, San Miguel de Mayumo, San Rafael (Camansi), San Ildefonso, Plaridel (Quingua), Balagtas (Bigaa), Malolos (kabilang na ang mga dating bayan ng Sta. Ysabel at Barasoain), Angat, Pulilan (San Isidro), Bustos, Guiguinto, Bukawe, Calumpit at Donya Remedios Trinidad. Narating na rin maging ang Lunsod ng Valenzuela (Polo) na dati ring sakop ng Bulacan. Isang San Joseno. Isang Bulakenyo.

Monday, January 21, 2013

Ang Ebolusyon ng mga Bayan at Lungsod ng Lalawigan ng Bulacan



R.R. Jaime (Updated: August 2, 2017)

Sa ngayon, ang lalawigan ng Bulakan ay binubuo ng 21 bayan at 3 lungsod. Ang Marilaw, Obando, Santa Maria, Norzagaray, Angat, Bulakan, Hagonoy, Paombong, Pandi, San Miguel, San Rafael, San Ildefonso, Plaridel, Balagtas, Angat, Pulilan, Bustos, Guiguinto, Bukawe, Calumpit at Doña Remedios Trinidad ang bumubuo sa 21 bayan samantalang San Jose del Monte, Malolos at Meycauayan naman ang 3 lungsod.

Ngunit hindi laging ganito ang katayuan ng Lalawigan ng Bulacan. May mga pagkakataon o panahon na naging napakalawak ng sakop niya at may mga panahon din namang tunay na isa lamang siyang maliit na lalawigan. May panahong lumiit ang bilang na kanyang mga bayan at may panahong lumaki rin naman ito hanggang sa marating nga ang kasalukuyang bilang ng mga bayang mayroon ngayon.

Hindi malinaw kung kailan ang mismong petsa na aktuwal na naitatag ang Bulacan ngunit masasabi na isa itong matandang pamayanan. Sa isang aklat na inilimbag ng Center for Bulacan Studies noong 2010, ang "La Primera Provincia : Mga Tinipong Papel Hinggil sa Pagkakatatag ng Lalawigan ng Bulacan", tinalakay ang mga posibleng petsa ng pagiging probinsya ng Bulacan ngunit hindi rin ito nai-establish sapagkat walang nakitang opisyal na dokumentong magiging sandigan nito.

1500’s – 1600

Sa pagsasara ng ika-labing-anim na siglo (at pagpasok ng 1600), anim nang bayan ng magiging lalawigan ng Bulacan ang naitatag: Calumpit (1572), Bulakan (1578), Meycauayan (1578), Malolos (1580), Hagonoy (1580), at Bigaa (1596). 

1600’s-1700

Kauna-unahang bayan ng Bulacan na naitatag sa pagpasok ng siglong ito ay ang Quingua nang ang buong encomiendang sakop nito ay maitatatag bilang isang pueblo noong 1602. 

Ang kauna-unahang pagkakahati naman ng Meycauayan ay naganap noong 1606 nang ihinawalay ang Bocaue mula rito at itatag bilang bagong parokya at pueblo.  Taong 1619 nang ang mga lugar sa kanlurang bahagi ng Malolos ay buuin at itatag bilang bayan ng Paombong.  Naganap naman ang ikalawang pagkakahati ng Meycauayan ng humiwalay mula rito ang barrio Catanghalan at itatag bilang bagong bayan ng Polo.

Sa pagsasarbey na isinagawa ni Miguel de Loarca sa sa mga pamayanang may malalaking populasyon noong 1582-83 ay mababanggit na ang pamayanan ng Guiguinto bagaman magiging isang legal na bagong tatag na pueblo lamang ito sa pagdating ng taong 1641.

Sa pagdating naman ng taong 1683, ang bayan ng Angat ay itinatag mula sa mga barrio at sitio sa silangang bahagi ng bayan ng Quingua.

Sa pagsasara ng ika-17 siglo (at pagpasok ng 1700), may 12 bayan na ang lalawigan: Bulakan, Meycauayan, Malolos, Bigaa (Balagtas), Quingua (Plaridel), Bocaue, Paombong, Polo (Valenzuela City), Guiguinto, Calumpit, Hagonoy at Angat.

1700’s - 1800

Pagpasok ng 1700’s, ilang mga bayan pa ang nadagdag sa lalawigan. Ang bayan ng San Miguel de Mayumo ay naitatag noong 1725, na sinundan naman ng Baliwag noong 1732, at San Isidro (na paglaon ay tatawaging Pulilan) noong 1749.

Naitatag naman ang San Rafael noong 1750 at pagkaraan ng isang taon lamang ay itinatag ang San Jose del Monte bilang hiwalay na parokya mula sa Meycauayan at isang taon pa ay itatag naman itong nagsasariling bayan (1752).

Pagdating ng taong 1753, ang barrio ng Obando ay hihiwalay mula sa Polo at magiging isang nagsasariling bayan. Sa huling dekada ng 1700’s ay dalawang bayan pa ang maitatatag: Santa Maria de Pandi (1792) mula sa Bocaue at Marilao (1796) mula sa Meycauayan.

Sa pagsasara ng 1700’s (at pagpasok ng 1800), ang bilang ng bayan ng Bulacan ay magiging 20 na: Bulakan, Meycauayan, Malolos, Bigaa (Balagtas), Quingua (Plaridel), Bocaue, Paombong, Polo (Valenzuela City), Guiguinto, Calumpit, Hagonoy, Angat, San Miguel de Mayumo, Baliwag, San Isidro, San Rafael, San Jose del Monte, Obando, Santa Maria de Pandi, at Marilao. 

1800’s - 1900

Kauna-unahang bayan ng Bulacan na itinatag sa siglong ito ay ang Novaliches, na binubuo ng mga Hacienda ng Tala at Piedad at humiwalay sa bayan ng Polo noong 1855. Pagdating ng taong 1858, tatangalin na ang Novaliches sa Bulacan at isasailalim na sa bagong tatag na Lalawigan ng Maynila. 

Taong 1859 naman nang itatag ang mga bayan ng Barasoain at Santa Ysabel mula sa bayan ng Malolos. Ang bayan ng Norzagaray ay itinatag noong 1860, mula sa Sitio Casay at Matictic ng Angat at iba pang bahagi ng hilagang silangang San Jose del Monte tulad ng Ipo. Ang Bustos naman ay itinatag nong 1867, mula sa bayan ng Baliwag. Ang pinakahuling bayan ng Bulakan na naitatag sa loob ng daantaong ito ay ang San Ildefonso noong 1875.


Sa pagtatapos ng 1800’s (at pagpasok ng 1900), ang mga bayan ng Bulakan ay magiging 25 na : Bulakan, Meycauayan, Malolos, Bigaa (Balagtas), Quingua (Plaridel), Bocaue, Paombong, Polo (Valenzuela City), Guiguinto, Calumpit, Hagonoy, Angat, San Rafael, San Jose del Monte, Obando, Santa Maria de Pandi, Marilao, Baliuag, San Isidro, San Miguel, Barasoain, Santa Ysabel, Norzagaray, Bustos, at San Yldefonso.

1900’s – Kasalukuyan

Ang pagpasok ng daantaong ito ay magdudulot ng dagdag na pagbabago sa nasasakupan ng lalawigan ng Bulakan. Ang umano’y “pagkatalo” ng Espanya sa Amerika ay naging dahilan upang ang Pilipinas ay mapasakamay ng mga bagong mananakop.

Unang-unang isinagawa ng mga Amerikano ng lubusan na nilang makuha ang Pilipinas ay ang reorganisasyong politikal. Ang Philippine Commision na siyang tumatayong lehislatibo ng pamahalaang militar sa Pilipinas noong mga unang taon ng pamamahala ng mga Amerikano sa bansa ay nagpasa ng batas, ang Act No. 932, na nagsasaad na ang 25 munisipalidad ng Bulacan ay gagawin na lamang 13 noong October 8, 1903. Dahil sa mahinang ekonomiya at kapos na pondo, ang mga bayan ng Sta. Isabel at Barasoain ay napasailalim ng Malolos; ang Pulilan ay napasailalim sa Quingua (Plaridel ngaun); ang Marilao sa ilalim ng Meycauayan; Norzagaray sa Angat; Guiguinto sa Bulacan; Bigaa (Balagtas ngayon) sa Bocaue; Obando sa Polo (Valenzuela City ngayon); San Jose sa Santa Maria; San Ildefonso sa San Miguel; at ang mga bayan ng San Rafael at Bustos sa Baliuag. Tanging ang mga bayan lamang ng Hagonoy, Calumpit at Paombong ang hindi binago ang katayuan ng nasabing batas. Dahil din sa nasabing batas, ang Bayan ng Novaliches ay muling naging bahagi ng lalawigan ng Tondo kung saan siya ay isinanib sa bayan ng Caloocan.

Ngunit pagkaraan naman ng ilang taon lang hanggang dekada ’20, isa-isa ring muling magsasarili ang mga bayang ipinasailalim muna sa iba pang bayan : Obando at San Rafael noong 1907; Norzagaray, 1908; Pulilan at San Ildefonso, 1909; Bigaa, 1912; Marilao at Guiguinto, 1915; Bustos, 1917; at SJDM, 1918. Maliban sa Santa Ysabel at Barasoain na hindi na muli pang naging muling nagsasariling bayan, lahat ng iba pa ay nakabalik rin sa dati nilang mga estado bilang mga bayan.

Pagdating ng 1946, ang bayan ng Pandi ay binuo mula sa mga hilagang barrio ng Bigaa. Taong 1960 nang mula sa Polo ay humiwalay ang Valenzuela ngunit pagkalipas lamang ng 3 taon ay muli silang pinagsanib upang gawing Valenzuela. Taong 1975 ng humiwalay ang Valenzuela sa Bulacan at naging bahagi ng Metro Manila. Taong 1977 nang buuin ang Doña Remedios Trinidad mula sa mga barriong dati ay sakop ng mga bayan ng San Miguel, Angat at Norzagaray.

Sa huling bahagi ng 1990’s hanggang unang bahagi ng 2000’s, nagkaroon ng pagbabagong estadong pulitikal ang 3 sa mga bayan ng Bulacan.

Taong 1999 nang ipasa ang batas na nagdedeklara sa Malolos bilang isang syudad ngunit hindi ito sinang-ayunan ng mga botante sa plebisitong isinagawa nang taon ding iyon. Pagdating ng taong 2001, napatunayan na nagkaroon ng dayaan sa bilangan at idineklarang nanalo ang “YES”. Taong 2001 nang magsimulang mag-function ang Malolos bilang isang lungsod.

Taong 2000 naman nang ang bayan ng San Jose del Monte ay maging lungsod na sinundan naman ng Meycauayan na naging lungsod noong taong 2006, limang taon pagkaraang hindi magtagumpay ang unang subok na maging syudad noong 2001.

Pagpasok ng ika-21 siglo, ang Bulacan ay mayroon nang 21 bayan at 3 lungsod na maaari pang magbago sa mga susunod na panahon. Sa patuloy na pag-unlad at paglaki ng populasyon ng mga bayan sa Bulacan, hindi malayong bagong bayan na naman ang maitatag mula sa mga naglalakihang bayan pa sa hilaga at silangang bahagi ng lalawigan tulad ng San Miguel, Doña Remedios Trinidad at Norzagaray; at mula sa ilan pang hindi naman kalakihang mga bayan ngunit mayroon namang lubhang malaking bilang ng mamamayan tulad ng Santa Maria, Malolos at San Jose del Monte.




Sanggunian:

Veneracion, J. B. (1986). Kasaysayan ng Bulacan. Kolonya, Alemanya: Bahay Saliksikan ng Kasaysayan.

Crisostomo, A. dR. (2010). La Primera Provincia : mga Tinipong Papel ... ng Bulacan. Malolos : Center for Bulacan Studies.
De Huerta, F. (1865). Estado Heografico, Topografico, Estadistico, Historico, Religioso... Binondo, Maynila: Imprenta de M. Sanchez Y Compania.
Pambansang Sinupan
Luther Parker Collection (UP Main Library, Media Services Section)
Iba pang sanggunian...
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...